Hagel is een fenomeen dat in ons land in alle vier seizoenen voor kan komen. Toch zien we een duidelijk verschil tussen hagel in het zomer- of winterhalfjaar. Vooral zomerhagel kan heel gevaarlijk zijn. Lees hier waarom.
Hagel is in ons land van alle seizoenen. Toch zien we enorme verschillen tussen hagel in het zomerhalfjaar en het winterhalfjaar. In veel gevallen is hagel ongevaarlijk, maar soms levert hagel verraderlijke problemen op. In de zomer kan hagel zelfs levensgevaarlijk zijn. Ook kan de maatschappelijke impact van hagel soms extreem groot zijn. Een voorbeeld is de hagel op 23 juni 2016, toen in in het zuidoosten van Noord-Brabant plaatselijk stenen van 7 tot 10 centimeter doorsnede vielen! Hagelstenen tot zo'n 5 centimeter doorsnede zien we vrijwel elk jaar wel ergens in ons land vallen.
Het ontstaan van hagel
Zowel in de zomer als winter ontstaat hagel op een vergelijkbare wijze. Wanneer de atmosfeer onstabiel van opbouw is, kunnen ‘ongeremde’ verticale bewegingen plaatsvinden tot op grote hoogte. Relatief warme en vochtige lucht vanaf het aardoppervlak stijgt op, koelt daardoor af en aanwezige waterdamp condenseert tot waterdruppels; de wolk is geboren.
Op grotere hoogte, waar de omgevingslucht onder het vriespunt is, bevriezen waterdruppels niet gelijk. In de praktijk zien we dat pas bij omgevingstemperaturen lager dan -10 graden waterdruppels bevriezen tot ijskorrels. Dit proces gaat door tot de omgevingstemperatuur circa -20 graden is. Bij lagere omgevingstemperaturen geen vloeibaar water meer voor. Het ontstaan van sneeuw wordt in dit verhaal buiten beschouwing gelaten, maar dat gebeurt in dezelfde zone binnen de buienwolk.
Hagel kan soms een flink formaat aannemen, zoals op 27 juni in het noordoosten van Groningen. Zie ook dat sommige hagelstenen uit meerdere 'laagjes' bestaan. Foto: Wouter van Bernebeek.
Daar waar de omgevingstemperatuur in de buienwolk tussen -10 en -20 graden ligt, wordt ook wel de ‘hagelgroeizone’ genoemd. Door het voorkomen van zowel ijskorrels als nog vloeibaar (onderkoeld) water kunnen deze samensmelten (aggregeren) tot grotere ijskorrels. Wanneer de opwaartse luchtstroom krachtig genoeg is, kan dit proces een lange tijd doorgaan. Hierdoor groeit de hagelsteen totdat het te zwaar is voor de opwaartse luchtstroom om deze in de lucht te houden. Tijdens dit proces beweegt de groeiende hagelsteen via een grillig pad door de buienwolk heen.
Verschil zomer- en winterhagel
Hoewel hagel in de zomer en winter op dezelfde wijze ontstaan, zit er toch een groot verschil in de twee soorten. Winterhagel is vaak klein van stuk en niet zelden in staat een flink tapijt van hagel neer te leggen met plaatselijke kortdurende gladheid als gevolg. Dit zijn vaak ook wat zachtere steentjes in vergelijking met zomerhagel.
Winterhagel bestaat vrijwel altijd uit talrijke kleinere steentjes. Door de al vrij lage luchttemperatuur in de winter, blijft het regelmatig liggen. Dit kan verraderlijke gladheid opleveren. Foto: Ton Wesselius.
Hagel kan in de zomermaanden veel groter worden dan in de winter. Dit heeft alles te maken met de hoeveelheid condensatiewarmte in de lucht. Zeer warme en vochtige lucht bevat veel meer condensatiewarmte dan koude vochtige lucht. Hierdoor zijn veel sterkere opwaartse luchtstromen mogelijk, omdat de temperatuur van de opstijgende lucht veel langer veel hoger blijft dan de omgevingstemperatuur dan wanneer de atmosfeer erg koud is. Een krachtige opwaartse luchtstroom is dus in staat een hagelsteen veel langer vast te houden, waardoor deze ook tot veel groter formaat kan groeien.
Hoewel zomerhagel al vallend uit een buienwolk vaak nog een lange weg te gaan heeft door lucht met temperaturen ruim boven nul, zijn deze stenen vaak hard. Zeker bij stenen van enkele centimeters doorsnede zijn ook ‘groeiringen’ te herkennen die laten zien hoe vaak een hagelsteen een sterke groeifase heeft doorgemaakt. Over het algemeen geldt dat het aantal hagelstenen sterk afneemt naarmate het formaat groter wordt. Een wit landschap door forse zomerhagel is daardoor relatief zeldzaam.
Soms enorme impact
Het is natuurlijk logisch dat zeer grote hagelstenen levensgevaarlijk kunnen zijn, zeker als je je bedenkt dat het in een extreem geval gaat om een massief brok ijs van enkele honderden grammen dat met zo’n 200 km/uur naar beneden stort. Toch is in ons land de kans dat je door hagel levensgevaarlijk gewond raakt gelukkig zeer klein.
Zomerhagel kan een enorme impact hebben op de maatschappij. De kans op menselijk leed is weliswaar klein, maar in een aanzienlijk gebied kan de (financiële) schade aan bezit en natuur héél fors oplopen. Ook in sommige sectoren kan hagel funest zijn. Zo kan een festival zeer vervelend getroffen worden en zien fruittelers in sommige gevallen hun jaaromzet in enkele minuten tijd vrijwel verdampen.
Infoplaza waarschuwt vooraf, maar helpt ook achteraf
Bij goede voorbereiding kan veel schade en leed grotendeels worden voorkomen. Bij kans op zomerhagel informeren de meteorologen van Infoplaza afnemers van onder andere OutdoorSupport en AgroWeer. Op deze manier kunnen preventieve maatregelen worden genomen, zoals het faciliteren van extra schuilmogelijkheden voor evenementbezoekers of het overkappen van fruitbomen voor fruittelers.
Wanneer hagel dreigt, beschikken onze meteorologen over speciale radarproducten van de KNMI-neerslagradars om eventuele risico's in te schatten. Dit helpt bij het tijdig informeren en duidelijke communicatie richting de klant of gebruiker omtrent de weersituatie.
Ook biedt Infoplaza de mogelijkheid tot het opstellen van weeranalyses in geval van schade door toedoen van het weer, zoals met grote hagel het geval kan zijn. Dit is soms noodzakelijk als bijvoorbeeld verzekeraars vragen om bewijs om aan te kunnen tonen dat schade daadwerkelijk door opgetreden weersomstandigheden is veroorzaakt. Na aanvraag stelt één van onze meteorologen een passend rapport op dat voldoet aan uw wensen en uw schadeclaim sterker maakt.
